ایرج پزشك زاد

ایرج پزشكزاد (Iraj Pezeshkzad) در سال 1306 در تهران به دنیا آمد. پدرش، حسن‌ پزشكزاد، پزشك و مادرش، شاهزاده فكری ارشاد، معلم بود. خانواده‌ای كه ایرج پزشكزاد در آن رشد كرد از خانواده‌های فرهیخته به‌شمار می‌آمدند. پدربزرگ مادری او، مؤیدالممالك فكری ارشاد، نمایشنامه‌نویس دوران مشروطه و صاحب روزنامه‌ی صبح صادق و روزنامه‌ی ارشاد بوده است و دایی او، معز دیوان فكری، نمایشنامه‌نویس و از اولین بنیان‌گذاران تئاتر معاصر در ایران. خود ایرج پزشكزاد نیز در ایران و فرانسه در رشته‌ی حقوق تحصیل و به عنوان قاضی دادگستری خدمت كرد. پس از مدتی، از كار در این سمت خسته شد و به استخدام وزارت امور خارجه درآمد.

ایرج پزشكزاد نوشتن را از سال‌ 1330 آغاز كرد. داستان‌های كوتاهی برای نشریات مختلف می‌نوشت و با تخلص و نام مستعار ا. پ. آشنا منتشر می‌كرد. او دست به ترجمه هم زد و نوشته‌های مولیر و فرانسوا ولتر، از نمایشنامه‌نویسان فرانسوی، را به فارسی برگرداند. ایرج پزشكزاد در همان دوران كار در وزارت امور خارجه، ستونی را در نشریه‌ی فردوسی می‌نوشت كه به نام «آسمون ریسمون» شهرت یافت. او بخش‌هایی از اثر محبوبش، دایی‌ جان ناپلئون، را در همین مجله به صورت پاورقی منتشر كرد. پس از استقبالی كه از آن شد، تصمیم گرفت تا آن را در قالب رمان درآورد.

ایرج پزشكزاد پس از انقلاب ایران به فرانسه مهاجرت كرد. آن دوران را با كار روزنامه‌نگاری سپری كرد و با شاپور بختیار آشنا شد. پزشكزاد علاقه‌ی مشتركشان به حافظ را رشته‌ی این اتحاد و اتفاق می‌دانست.

ایرج پزشكزاد 22 دی سال 1400 در لس‌آنجلس و به دلیل ایست قلبی درگذشت. او در زمان مرگ 94ساله بود و در كنار پسرش، بهمن، زندگی می‌كرد.

بهترین كتاب‌های ایرج پزشكزاد
ایرج پزشكزاد را در ایران به دلیل انتشار كتاب دایی جان ناپلئون می‌شناسند. او علاوه بر نوشتن این اثر طنز، كتاب‌های دیگری مانند ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید، حاج مم جعفر در پاریس، خانواده‌ی نیك‌‌اختر و شهر فرنگ از همه رنگ را در كارنامه‌ی خود دارد. پزشكزاد علاوه بر نوشتن رمان و نمایشنامه، كتاب‌های تاریخی و مقالات سیاسی نیز می‌نوشت و ترجمه هم می‌كرد. ترجمه‌ی آثار ولتر، مولیر، كتاب دزیره از آن‌ماری سلینكو، كتاب دختر گرجی و كتاب زندانی كازابلانكا از موریس دوكبرا، و شوایك: سرباز پاكدل از یاروسلاو هاشك همه از ترجمه‌های ایرج پزشكزاد است.

كتاب دایی‌ جان ناپلئون اولین بار در سال 1349 منتشر شد. داستان از زبان پسری به نام سعید روایت می‌شود كه عاشق دختر دایی‌اش، لیلی، شده است. داستان با زبان طنز روایت می‌شود و وقایعی را بازگو می‌كند كه این خانواده درگیر آن هستند. كتاب دایی‌ جان ناپلئون به زبان‌های مختلفی از جمله انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و روسی ترجمه شده است. دیك دیویس، مترجم انگلیسی این اثر، آن را سه‌بار بازنویسی كرد تا توانست طنز اثر را به زبان دوم برگرداند. او دلیل ترجمه‌ی این اثر را آشنا كردن مخاطبان غربی با داستان و رمان طنز ایرانی بیان كرد.

كتاب ماشاءالله خان در بارگاه هارون الرشید در سال 1337 به چاپ رسید. این كتاب داستان زندگی ماشاءالله خان است. مردی كه دربان بانك است و آرزو می‌كند در بغداد و در دوران خلافت هارون‌الرشید زندگی كند، و البته به آرزویش هم می‌رسد. این كتاب با زبان طنز، از مشكلات دوران حكومت عباسیان می‌گوید.

هر دو كتاب دایی‌ جان ناپلئون و ماشاالله خان در بارگاه هارون الرشید تا مدت‌ها اجازه‌ی چاپ نداشتند و نسخه‌های غیرقانونی بسیاری از این آثار در ایران وجود دارد.

كتاب حاج مم جعفر در پاریس در سال 1333 منتشر شد. این كتاب خاطرات نویسنده از سفرش به پاریس به همراه یكی از تاجران ایرانی و در مقام راهنمای اوست.

جوایز و افتخارات ایرج پزشكزاد
ایرج پزشكزاد در سال 2014 جایزه‌ی بیتا را از آن خود كرد. این جایزه به همت «بیتا دریاباری»، حامی مالی برنامه‌های ایران‌شناسی دانشگاه استنفورد و كمبریج، تأسیس شده است. سیمین بهبهانی، گلی ترقی، بهرام بیضایی، هوشنگ سیحون، احسان یارشاطر، كیهان كلهر و هوشنگ ابتهاج از جمله برندگان این جایزه هستند.

اقتباس‌های سینمایی از آثار ایرج پزشكزاد
ناصر تقوایی مجموعه‌ی تلویزیونی دایی‌ جان ناپلئون را در سال 1355 ساخت و نمایش داد. این سریال پس از انقلاب ممنوع شد و از تلویزیون ایران پخش نشد. با این حال، هنوز یكی از محبوب‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی است. هنرمندان مشهوری مانند غلامحسین نقشینه (دایی جان)، پرویز فنی‌زاده (مش قاسم)، سعید كنگرانی (سعید)، پرویز صیاد (اسدالله میرزا)، محمدعلی كشاورز (جناب سرهنگ)، نصرت‌الله كریمی (آقاجان)، و... در این فیلم ایفای نقش كردند.

جملات برگزیده ایرج پزشكزاد
من یك روز گرم تابستان، دقیقاً یك سیزده مرداد، حدود ساعت سه و ربع كم بعد از ظهر عاشق شدم. تلخی‌ها و زهر هجری كه چشیدم بارها مرا به این فكر انداخت كه اگر یك دوازدهم یا یك چهاردهم مرداد بود، شاید این‌طور نمی‌شد. (كتاب دایی جان ناپلئون)