كیومرث صابری فومنی

«كیومرث صابری فومنی» كه در میان توده‌های مردم به «گل آقا» شهرت دارد از برجسته‌ترین نویسندگان و طنزنویسان معاصر به شمار می‌آید. او نویسنده‌ای فرم‌گرا و در نظیره‌سازی از منابع غنی ادبیات فارسی، فوق‌العاده توانا بود. شیوه نگارش صابری، سهل، ممتنع و غیرقابل تقلید بود.

كیومرث صابری فومنی مشهور به گل‌آقا، ادیب و طنزپرداز معاصر، هفتم شهریور 1320 خورشیدی در گیلان به دنیا آمد. پدرش كه كارمند دون‌پایه وزارت دارایی و اهل رشت بود در 1317 خورشیدی به اداره دارایی صومعه‌سرا منتقل شد. در 1321 خورشیدی به اداره دارایی فومن انتقال یافت و چند ماه بعد در همان شهر درگذشت. خانواده او بسیار فقیر بودند. مادر صابری كه از معدود زنان باسواد شهر بود در مكتبخانه قرآن تدریس می‌كرد و این تنها ممر معاش خانواده پس از مرگ پدر بود كه تكافوی زندگیشان را نمی‌داد. پس، برادرش كه در آن زمان 15 ساله بود، تحصیل را رها كرد تا با كار خود به معیشت خانواده كمك كند.

تحصیلات گل آقا از دبستان تا دانشگاه

صابری تحصیلات دبستانی خود را در فومن گذراند و پس از پایان تحصیلات ابتدایی به شاگردی در یك مغازه خیاطی پرداخت اما در اواخر مهر همان سال به اصرارِ مادر و دوستانش، تحصیل در دبیرستان را آغاز كرد. در 16 سالگی (1336) در امتحان ورودی دانشسرای كشاورزی ساری كه از شهرستان فومن فقط یك دانش آموخته را می‌پذیرفت، قبول شد. 2 سال در آنجا تحصیل كرد و پس از قبولی در امتحانات در 18 سالگی (1338) به عنوان معلم یك دبستان روستایی به «كَسما» از توابع صومعه‌سرا رفت و یك سال در آنجا معلم بود. سال بعد از آن (1339) به دهی به نام «كوچه چال» از توابع «ماكلوان» در نزدیكی فومن منتقل شد. او مدت یك سال، مدرسه چهار كلاسه آنجا را به تنهایی اداره می‌كرد.

فومنی در 20 سالگی (1340) در رشته ادبی به طور متفرقه امتحان داد و دیپلم گرفت. همان سال در كنكور رشته سیاسی دانشكده حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد و همزمان با تدریس در دبستان و دبیرستان به تحصیل پرداخت. او جز چند ماهی در سال اول تحصیل كه با دستگیری او در تظاهرات سیاسی دانشگاه تهران مقارن بود، در كلاس درس حاضر نشد و فقط موقع امتحانات به دانشگاه می‌رفت. با این حال پس از چهار سال (1344) توانست لیسانس حقوق سیاسی خود را از این دانشكده، دریافت كند و این در شرایطی بود كه در 1341 خورشیدی پس از یك دوره بركناری از كار معلمی، دوباره و پس از محاكمه اداری، به كار معلمی برگشت و در دبستانی در فومن به تدریس پرداخت. او هر ماه یك بار به مدت 2 روز به دانشكده می‌آمد تا جزوه‌های درسی را از دانشجویان دیگر بگیرد و از روی آن نسخه بردارد.

گل آقا و دوران شاعرانگی

صابری نخستین شعرش را در 14 سالگی هنگامی‌ كه كلاس هشتم دبیرستان بود، برای درج در روزنامه دیواری مدرسه‌شان سرود كه یك غزل هشت بیتی با عنوان یتیم بود. علت این نامگذاری مشخص بود. او می‌گفت: «از چهارده سالگی تا شانزده سالگی جمعاً نه شعر سرودم كه تمام آنها یا عنوان یتیم داشت یا درباره یتیم بود!»

صابری در نخستین سال تحصیل در دانشكده (1340) در تظاهرات دانشجویی شركت كرد و مضروب و دستگیر شد. گردن او از ضربات باتوم به شدت آسیب دیده بود. او شعری به طنز و سیاسی سرود و با امضای «گردن شكسته فومنی» برای توفیق ارسال كرد. پس از چاپ این شعر در چند شماره بعد توفیق، صابری به طنزنویسی كشیده شد.

او تا 1345 خورشیدی گاهی اشعاری برای توفیق می‌فرستاد. پس از تعطیلی توفیق، صابری به تدریس ادامه داد. او گهگاه اشعار جدی می‌سرود كه جز به ندرت، چاپ نمی‌كرد. او بعدها مجموعه اشعار جدی‌اش را از میان برد چراكه معتقد بود، شاعر متوسطی است. او متوسط بودن را دوست نداشت.

گل آقا و مناصب سیاسی و مدیریتی

صابری پس از انقلاب و در زمان نخست‌وزیری شهید رجایی به مقام مشاورت فرهنگی و مطبوعاتی نخست‌وزیر منصوب شد. در زمان ریاست‌جمهوری شهید رجایی به مشاورت فرهنگی رییسجمهوری رسید و تا زمان شهادت رجایی در این مسوولیت باقی بود و هنگام ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای در همان منصب ابقا شد.
مشاغلی كه صابری از بعد از انقلاب برعهده داشته است، عبارتند از: عضو هیأت مؤسس انجمن موسیقی، مشاور وزیر مسكن و شهرسازی، مدیركلی دفتر آموزش بازرگانی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش (1358 تا 1359)، تدریس در كلاس های حضوری دانشكده مكاتبه‌ای، تدریس در دانشكده روابط بین‌الملل،تدریس در مركز اسلامی آموزش فیلمسازی، همكاری با معاونت امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مشاور افتخاری (1363 تا 1369)، عضو منتخب شورای عالی انقلاب فرهنگی در كمیته نامگذاری، عضو هیأت ایرانی در كنفرانس سران كشورهای غیرمتعهد (دهلی نو 1361).

مشاغل سیاسی نمی‌توانست، صابری را راضی كند به همین علت به تدریج از مشاغل سیاسی كناره گرفت و بُعد فرهنگی كار خود را وسعت بخشید. او كه مسوولیت مجله رشد ادب فارسی را برعهده داشت، گهگاه مطالبی برای روزنامه اطلاعات می‌نوشت. سفرنامه شوروی او كه بعداً با عنوان «دیدار از شوروی» به صورت كتاب منتشر شد، از این دست مطالب بود.

گل آقا و احیای طنز سیاسی در ایران

كیومرث صابری مدت‌ها طرح ایجاد یك ستون طنز سیاسی را در خاطر داشت. نخستین دو كلمه حرف حساب گل‌آقا، 23 دی 1363 خورشیدی در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید. طنز سیاسی كه از 1359 خورشیدی به این سو تعطیل شده بود با شكل‌گیری این ستون طنز، دوباره به بار نشست و جان تازه‌ای گرفت.
با گذشت مدت زمانی كوتاه از آغاز انتشار «دو كلمه حرف حساب»، صابری به عنوان مهم‌ترین منتقد حكومت در داخل كشور، مطرح شد.

محمدعلی جمالزاده از نخستین افرادی بود كه با ارسال چندین نامه، صابری را به ادامه راه تشویق كرد و طنز صابری را ستود.

صابری با اینكه مقام بالایی در نظام سیاسی احراز كرده بود، كار طنز سیاسی را بیشتر جدی گرفت و بدون اعتنا به سختی‌های كار به راه خود ادامه داد. پس از گذشت نزدیك به 6 سال از انتشار نخستین دو كلمه حرف حساب، صابری كه پیش از آن تقاضای انتشار یك هفته‌نامه جدی به نام «فصل جدید» كرده و امتیازش را نیز گرفته بود، به دلایلی از انتشار آن منصرف شد و تقاضای امتیاز هفته‌نامه طنز با نام «گل‌آقا» را كرد و توانست در آبان 1369 خورشیدی، نخستین شماره هفته‌نامه گل‌آقا را منتشر كند. استقبال مردم از این مجله، غیرقابل تصور بود. تمامی نسخه‌های اولین شماره هفته‌نامه گل‌آقا در سراسر تهران ظرف كمتر از نیم‌ساعت به فروش رفت (شماره‌های سال اول گل‌آقا بعدتر در تیراژ وسیع تجدید چاپ شد).

صابری بعد از آن، امتیاز انتشار 2 نشریه دیگر را هم گرفت. انتشار نخستین شماره ماهنامه گل‌آقا در مرداد 1370 خورشیدی و همچنین انتشار نخستین سالنامه گل‌آقا در اواخر همان سال، نشان داد كه صابری با چنته‌ای پُر، پا به عرصه طنز كشور گذاشته است و مردم ایران نیز با استقبال كم‌نظیر خود، مشوق او در این راه شدند.

قدرت قلم و جسارت صابری در بیان واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی، موجب شده بود كه او را سوپاپ دولت قلمداد كنند، اما صابری بدون توجه به نظرات دلسردكننده‌ای كه برخی عنوان می‌كردند، به كار خود ادامه داد و ظرف مدت كوتاهی، توانست توجه بسیاری از مردم، مقامات، ادبا، نویسندگان و رسانه‌های داخلی و خارجی را به خود جلب كند.

خاموشی گل آقا در اوایل دهه 80 خورشیدی

كیومرث صابری فومنی پس از دوره‌ای از تحمل بیماری سرطان خون در صبح 11 اردیبهشت 1383 خورشیدی در بیمارستان مهر تهران درگذشت. در حالی كه به اصرار خودش جز چند فرد معدود، شخصی از بیماری‌اش خبر نداشت. گفته می‌شود به این دلیل كه «دلی آزرده نشود و خاطری اندوهگین نگردد».