نویسنده: "دكتر اسماعیل امینی" (شاعر، منتقد و پژوهشگر)
«معیار ارزیابی طنز چیست؟ به بیان دیگر، چه جور طنزی خوب است؟ یا طنز خوب چه جوری است؟»
طنزی كه خنده دار باشد، یعنی ما را بخنداند.
طنزی كه حرف‌های مردم را بیان كند. به‌اصطلاح بیانگر درددل مردم باشد. (در پرانتز این را بگویم كه اخیرا پیادگان فضای مجازی، «درددل» را به‌صورت «درد و دل» می‌نویسند!)
طنزی كه خط قرمزها را رعایت نكند و شجاعانه و حتی بی‌پروا باشد. افشاگری و پرده‌دری كند و به تعبیر پیادگان فضای مجازی، جنجالی باشد.
طنزی كه گزندگی داشته باشد. گزندگی سیاسی و اخلاقی و اعتقادی و نیش زدن به این و آن، طنز را جذاب می‌كند.
طنزی كه به‌روز باشد؛ یعنی از موج‌های هیجانی خبرهای روز پیروی كند. هر خبری كه باشد؛ چه خبری خوش، مانند راه‌یابی تیم ملی به جام‌جهانی، و چه خبری بد مانند زلزله و آتش‌سوزی.
از این دست جملات درباره معیار طنز خوب، باز هم می‌توان نوشت. هركس به اقتضای فكر و سلیقه و نگاه خود، از طنز توقعی دارد؛ مثلا مدیران و صاحب‌منصبان توقع دارند كه طنز، بیانگر خدمات و كرامات آنها باشد و از قدرناشناسی مردم و رقیبان و دشمنان‌شان انتقاد كند.
سخنرانان و نصیحت‌كنندگان خوش‌سخن و خوش‌خیال، می‌گویند كه طنز خوب باید آموزنده باشد.
اما طنزنویسان كه از زمره رندان و نكته‌سنجان هستند، می‌دانند كه این‌جور حرف‌ها البته قابل شنیدن است اما هنگام طنزنویسی، چیزی از این حرف‌ها یادشان نمی‌آید. اصلا طنزنویس اگر آدم حرف‌گوش‌كنی باشد كه نمی‌تواند طنز بنویسد.در طنزهای خوب، البته نشانه‌هایی از همین جملاتی كه در آغاز مطلب آمد، دیده می‌شود. مثلا طنزنویس ممكن است به برخی موضوعات مورد علاقه مخاطبان اشاره‌ای كند یا از جاذبه خبرهای روز استفاده كند، اما لابد این‌قدر باهوش هست كه بداند افتادن دنبال حرف‌های روزمره و خبرهای هیجانی، نوشته‌های او را از خلاقیت و نگاه خاص به موضوعات، دور می‌دارد.در نوشته طنز البته خنده، سهم مهمی دارد. چه به صورت خنداندن مخاطبان و چه به صورتِ «بیان یك وضعیتِ مضحك و مسخره» كه شاید همیشه خنده‌آور نباشد.
همچنین نوشته طنز، حتماً با خط قرمزها سروكار دارد و اصلا بدون نقض خط قرمزها و بدون وارد شدن به محدوده‌های ممنوعه، طنزی آفریده نمی‌شود. اما عبور از خط قرمز و حریم‌های ممنوع، اگر با ظرافت و رندی نكته‌سنجی نباشد، هرچقدر هم كه شجاعانه باشد، طنز نمی‌آفریند.این رندی و ظرافت بیان، فقط به خاطر ترس از سانسور و مجازات نیست، بلكه بخش مهمی از تكنیك طنزنویسی است.مهم‌ترین معیار ارزیابی نوشته طنز، همین رندی‌ها و خلاقیت‌های زبانی و بلاغی و نگاه هنرمندانه و ظرافت در بیان موضوع است. بسیاری از شاهكارهای طنز در جهان، درباره موضوعاتی پیش‌پاافتاده و كم‌اهمیت است.
اما همان موضوع ساده و كم‌اهمیت، با نگاه خلاق و بیان ظریف و هوشمندانه طنزنویس، به یك متن ارزشمند و خواندنی و به‌یادماندنی بدل شده است.پس از این معیار، برای ارزیابی متون طنز، موضوع انسجام فكری و سامانِ درونی متن نیز بسیار مهم است. هر طنزنویس خوب، دارای نظام فكری و دستگاه اندیشه و جهان‌بینی خاص خود است. این نظام فكری در نگاه او به هر موضوعی، اثرگذار است. فارغ از این‌كه جهان‌بینی و نظام فكری طنزپرداز را می‌پسندیم یا نمی‌پسندیم؛ همین‌كه در آثار او نشانه‌های انسجام درونی و دستگاه خاص اندیشه او را می‌بینیم، درمی‌یابیم كه با هنرمندی صاحب‌سبك مواجهیم كه از پریشانی و پراكندگی محتوایی پرهیز دارد.
منبع : روزنامه اعتماد، شماره 4057 به تاریخ 16/1/97، صفحه 14
