محمدعلی جمال‌زاده

"سید محمدعلی موسوی جمال‌زاده"

او نخستین مجموعه داستان‌های كوتاه ایرانی را با عنوان یكی بود و یكی نبود در سال 1300 در برلین منتشر ساخت.

جمال‌زاده در سال 1965 نامزد جایزه نوبل ادبیات شد. او و زین العابدین رهنما و حسین قدس نخعی و ابوالقاسم اعتصام‌زاده تنها چهار فارسی‌زبانی هستند كه آكادمی سوئد نامزد این جایزه اعلام كرده‌است – و هیچ‌یك جایزه را نبرده‌اند. وی در سال 1969 نیز در یك قدمی جایزه بود.

داستان‌های وی انتقادی (از وضع زمانه)، ساده، طنزآمیز و آكنده از ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه است.

وی در سال 1376 در 105 سالگی در یك آسایشگاه سالمندان در ژنو، سوئیس درگذشت.

سبك نگارش

محمدعلی جمال‌زاده را همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی سه بنیانگذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی می‌دانند. داستان كوتاه «فارسی شكر است» را كه در كتاب یكی بود یكی نبود او چاپ شده‌است، عموماً به عنوان نخستین داستان كوتاه فارسی به شیوهٔ غربی می‌شمارند. این داستان پس از هزار سال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به‌شمار می‌رود. به علاوه، مقدمه جمال‌زاده بر كتاب یكی بود یكی نبود سند ادبی مهم و در واقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. در این مقدمه جمال‌زاده مؤكداً بیان می‌كند كه كاربرد ادبیات مدرن نخست بازتاب فرهنگ عامه و سپس انعكاس مسائل و واقعیت‌های اجتماعی می‌باشد.

كتاب‌شناسی

- تاریخ و ادبیات
گنج شایان (چاپ برلین، 1335 ه‍.ق)
تاریخ روابط روس با ایران (چاپ برلین، چاپ تهران 1372)
پندنامهٔ سعدی یا گلستان نیكبختی (1317)
قصه قصه‌ها (از روی قصص المعمای تنكابنی، 1321)
بانگ نای (داستان‌های مثنوی معنوی، 1337)
فرهنگ لغات عوامانه (1341)
طریقهٔ نویسندگی و داستان‌سرایی (1345)
سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی (1348)
اندك آشنایی با حافظ (1366)

- داستان‌ها
یكی بود، یكی نبود (1300)
عمو حسینعلی (جلد اول شاهكار) (1320)
سر و ته یه كرباس (1323) (1944)
دارالمجانین (1321) (1942)
زمین، ارباب، دهقان
صندوقچه اسرار (1342) (1963)
تلخ و شیرین (1334) (1955)
شاهكار (دوجلدی) (1337)
فارسی شكر است
راه‌آب‌نامه
قصه‌های كوتاه برای بچه‌های ریش‌دار (1352) (1973)
قصه ما به سر رسید (1357) (1978)
قلتشن دیوان (1325) (1946)
صحرای محشر
هزار پیشه (1326) (1947)
معصومه شیرازی (1333) (1954)
هفت كشور
قصه‌های كوتاه قنبرعلی (1338) (1959)
كهنه و نو
یاد و یاد بود
غیر از خدا هیچ‌كس نبود (1340) (1961)
شورآباد(كتاب) (1341) (1962)
خاك و آدم
آسمان و ریسمان (1343) (1964)
مركب محو (1344) (1965)

- سیاسی و اجتماعی
آزادی و حیثیت انسانی (1338)
خاك و آدم (1340)
زمین، ارباب، دهقان (1341)
خلقیات ما ایرانیان (1345)
تصویر زن در فرهنگ ایران (1357)

- ترجمه
قهوه‌خانه سورات یا جنگ هفتاد و دو ملت (برناردن دو سن پیر) (1340ق)
ویلهلم تل (شیللر) (1334)
داستان بشر (هندریك وان لون) (1335)
دون كارلوس (شیللر)
خسیس (مولیر)
داستان‌های برگزیده
دشمن ملت (ایبسن)
داستان‌های هفت كشور (مجموعه)
بلای تركمن در ایران قاجاریه (بلوك ویل)
قنبرعلی، جوانمرد شیراز (آرتور كنت دو گوبینو)
سیر و سیاحت در تركستان و ایران (هانری موزر)
جنگ تركمن (آرتور كنت دو گوبینو)
كباب غاز

- سایر

كشكول جمالی
صندوقچهٔ اسرار