رادیو با طعم طنز

نویسنده و پژوهشگر: مریم قاسمی
سردبیر،نویسنده و تهیه كننده رادیو

یكی از مهترین عوامل موثر در توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی “شاد بودن” جامعه است كه این شادی باعث كاهش بسیاری از نابسامانی‌های اجتماعی و خانوادگی از جمله طلاق،اعتیاد ،خشونت،بزه های مختلف و در مقابل موجب رشد اشتیاق در فعالیت های اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و افزایش میل به زندگی ، كار و تحصیل می شود كه در پیشرفت هر جامعه نقش بسیار مهمی دارد.

شادی و نشاط موثرترین عامل ایجاد تلاش و تكاپو در هر جامعه است. نشاط اجتماعی، آثار بسیاری بر زندگی مردم هرجامعه دارد كه تعلق اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، وفاق اجتماعی، ارتقاء شاخص‌های سلامت روانی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی یا رضایت شغلی، پویایی اجتماعی، كاهش هزینه‌های مردم، افزایش امید در جامعه، زندگی متعادل و باثبات، ارتقاء كیفیت زندگی، افزایش خلاقیت و نوآوری، كاهش آسیب‌های اجتماعی(خصوصا در جوانان) و…، ازجمله آن هاست. بدون شك در چنین محیطی، امنیت اجتماعی و فردی راحت‌تر به‌دست می‌آید و در محیط شاد، ذهن انسان پویا، زبانش گویا و استعدادش شكوفا می‌شود.

“مارشال مك لوهان” تاثیر رسانه را در جوامع بشری آنچنان می بیند كه تحول جامعه را بر اساس آن مرحله بندی می كند.(1)جامعه ما با تمام ظرفیت ها و قابلیت ها كه حضور اقوام مختلف ، زبانها و فرهنگهای مختلف را در گنجینه خود دارد،مزین به پرچم دینی است كه مومن را شاد می خواهد. تركیب و تلفیق این دو(مذهب و ملیت) كه هدف آن شادی واقعی بر اساس معیارهای اخلاقی و انسانی است بستر مناسبی را برای ایجاد این فضا را در كشور مهیا می كند.
برای رشد و توسعه شادی در جامعه نهادهای بسیاری تاثیر گذار و یا حتی مولد شادی هستند.و دستگاههای مرتبط هركدام قسمتی از یك پازل بزرگ هستند كه طرح نهایی آن “جامعه شاد” است.

صدا و سیما و شادی

در این میان صدا و سیما به عنوان بزرگترین و اصلی ترین رسانه كشور نقش و وظیفه مهمی را در این مقوله بر عهده دارد.اگر بپذیریم كه نقش‌های سه گانه تبیین، تبلیغ و تعمیق شادی و نشاط در جامعه بر عهده رسانه ملی است،آنگاه “نقشه راه ” این امر كلیدی ترین اصل برای صدا و سیما می باشد.سابقه رادیو و تلویزیون نشان می دهد كه این رسانه ها به عنوان رسانه هایی خاطره ساز برای عموم مردم نقش بسیار مهمی در شادی سازی و در نهایت ایجاد آرامش و انواع احساسات ملی – مذهبی در ابعاد مختلف شده اند.
در این میان رادیو با سبقه ای طولانی تر و جایگاهی ویژه تر (به دلیل قدمت بیشتر ،امكان همراهی در مكانهای مختلف،تخیل برانگیزی و حس اعتماد بیشتر مردم به آن نسبت به تلویزیون و گرم بودنش ) نقش بسیار پررنگ تری در شادی جامعه دارد.هنوز هم برنامه های صبحگاهی رادیو همراه بسیاری از مردمی است كه روز خود را با رادیو شروع می كنند و در تاكسی،اتومبل شخصی،اتوبوس و حتی محل كار خود در طول روز و حتی شبها گوش به این رسانه ارزشمند و ماندگار می سپارند.

تعدد شبكه های رادیویی نشان میدهد كه این رسانه همچنان مورد اقبال عموم مردم میباشد وبرنامه های رادیویی اعم از برنامه های صبحگاهی،برنامه های میان روز،برنامه های عصرگاهی وبرنامه های شامگاهی و شبانه و حتی اخبار ، موسیقی، پیام های بازرگانی ،همه و همه مخاطبان خاص خود را در میان این همه شبكه های رادیویی دارد.

خلق و ترویج شادی در رادیو

فارغ از تعداد این شبكه ها و ماموریت های كاری و حتی تخصصی یا عمومی بودن آن ها ، باید”خلق و ترویج شادی ” یكی از مهمترین وظایف هر رادیو تعریف شود.” طنز” یكی از حوزه هایی است كه سالها در رادیو به آن پرداخته شده و در قالب آن برنامه ساخته شده است.
منوچهر نوذری در برنامه صبح جمعه با شما
یكی از موفق ترین نمونه های طنز كه با اقبال بسیاری از طرف مردم روبرو شد برنامه “صبح جمعه با شما” بود كه همچنان به عنوان خاطره ای فراموش ناشدنی از رادیو در خاطر مردم باقی مانده است.

این رویكرد(تولید برنامه های طنز) در تمام شبكه ها وجود دارد و بخش بسیار كمی از تولیدات هر شبكه را برنامه های طنز و سرگرمی تشكیل می دهد كه البته نیاز مخاطبان بخصوص در سطح عموم مردم را برآورده نمی كند.البته باید اذعان كرد كه در سالهای اخیر این مسئله از دغدغه های مهم مدیران رسانه ملی بوده است.ایجاد “شبكه نسیم” در تلویزیون و “رادیو صبا” در رادیو نشان از همین توجه و تفكر است.
رادیو صبا كه بر فراز “رادیو فصلی “بنا و شكل گرفت رادیویی است كه این روزها بسیاری از نگاهها و درست تر بگوییم گوشها و توجه ها را به طرف خود جلب كرده است.این رادیو كه روی موج اف ام ردیف 5/105 مگاهرتز هر روز مدت 16 ساعت قابل دریافت است ، در بخش های طنز در رادیو ،تفریحات و سرگرمی و مسابقات به تولید و پخش برنامه می پردازد.

از آنجا كه طنز از دیرباز یكی از مهم‌ترین و بانفوذترین قالب‌های «بیان» هنری در زمینه ایجاد نشاط و شادی بوده ،این امر ماموریت این شبكه را در قالبی جدید و متفاوت از همه ی شبكه های موجود رادیویی تا كنون قرار می دهد.از طرفی دیگر، یكی از كاركردهای اصلی این شبكه رادیویی، ایجاد سرگرمی، تفریح و ایجاد نشاط است.


اگرچه این تعریف تخصصی و حرفه ای نیست اما می توان به صورت تلویحی رادیو صبا را” رادیوی تخصصی طنز و سرگرمی ” نامید.(2)و به همین دلیل انتظار مخاطب این رادیو درحوزه ی طنز و تفریحات و سرگرمی و در نتیجه ایجاد شادی، نشاط و سرگرمی بیش از سایر رسانه‌ها و حتی سایر دستگاههای فرهنگی و آموزشی در جامعه است و البته تولید و پخش طنز در رادیو را بسیار مشكل می كند.
اگرچه ادبیات فارسی به عنوان یكی از غنی ترین گنجینه های زبانی دنیا ، دارای مضامین طنز در انواع مختلف است و مطمئنا مرجع بسیار خوبی برای استفاده سردبیران و برنامه سازان است،اما به دلیل تخصصی و البته هنری بودن این حوزه (طنز) نویسندگان و برنامه سازان بسیار محدودی “توانایی” فعالیت در این حوزه رادارند كه این مسئله باعث محدود شدن تولید می شود بخصوص اگر نظارت و صافی های عبوری برای تولید طنز “مطلوب ” نه “فاخر” وجود داشته باشد.(3)

مسئله بعدی “مخاطب شناسی” و از آن مهم تر “ذائقه شناسی” مخاطب است. با توجه به وسعت و تنوع شنوندگان رادیو صبا اقناع تمام ذائقه ها و سلایق در عموم مردم كاری غیر ممكن است،اما می شود با طبقه بندی مخاطبان در رسته های مختلف از نظر سن،تحصیلات ،محل زندگی(قومیت ها) و حتی شغل ، بیشتر به سلیقه و نظرات عموم مردم نزدیك شد.

از آنجا كه این شبكه تجربه جدیدی در میان شبكه های رادیویی است قابلیت تولید برنامه های خلاقانه در این امر را دارد. فضای طنز فضای بازی با كلمات و حس هاست. تجربه كردن فضاهای مختلف و آزمایش آنها نیاز به صرف زمان و هزینه دارد و این امر نباید موجب نگرانی و هراس شود.زیرا تولید و آزمایش كردن هر برنامه در این امر به منزله ی قدمی رو به جلوست.
مسئله دیگری كه برای این شبكه مطرح است تولید و پخش محتوا و برنامه برای روزها و ایام عزا و مراعات است. با توجه به ایام محرم و صفر و ایام شهادت ائمه اطهار و مناسبتهای عزای ملی رویكرد این شبكه به كل تغییر می كند. و این امر می تواند تغییراتی در مخاطب هدف این شبكه ایجاد كند.


نیروی انسانی هنرمند ضامن اجرای برنامه های بهتر

اما در كل بهره بردن از نویسندگان ،گویندگان،بازیگران و تهیه كنندگان حرفه ای ،كاربلد و كارآزموده ، نیاز امروز رسانه در تولید برنامه های طنز در رادیو است. اگرچه صدا و سیما در هر دو بخش خود یعنی تلویزیون و رادیو با رویكرد آزمون و خطا پیش می رود ،اما جا دارد برای ماهها و سالهای آتی به صورت جدی به تربیت نیروی انسانی در این زمینه بپردازد.
با اینهمه ایجاد شبكه ای با رویكرد طنز در رادیو كاری بسیار بزرگ و خطیر و ارزشمند است كه می تواند نه تنها مخاطبان رادیو را حفظ كند ،بلكه به آمار شنوندگان رادیو بیافزاید.و همچنان كه مطرح شد با ایجاد فضای شاد در جامعه به آرامش عمومی جامعه و پیشرفت كشور كمك شایانی كند.

نگاهی به آمار خشونت و افسردگی در كشور نشان از جای خالی شادی در زندگی مردم دارد.آنچه روانشناسان و جامعه شناسان این روزها از آن به عنوان “زنگ خطر” یاد كرده اند.(4)


رسانه ملی و رادیو (به طور اخص در این مقاله طنز در رادیو ) باید بكوشد با توجه به نقش خود به عنوان عظیم ترین و موثرترین بازوی نظام فرهنگی كشور، این طرح و نقشه راه را برای شادمانی عمومی و نشاط اجتماعی و از رهگذر آن افزایش سرمایه اجتماعی ترسیم كند و نقش خود را متناسب با امكانات، محدودیت‌ها، جایگاه و توان خود تعریف نماید.

لذا جا دارد علاوه بر توجه بیشتر به تولید برنامه های شاد و شادی آفرین در تمام شبكه ها ،نگاه و توجه ویژه ای به این شبكه ها شود همچنین یپیشنهاد می شود دانشكده صدا و سیما ” طنز ” و طنز در رادیو را به عنوان یك سرفصل آموزشی پذیرفته و به تربیت نیروی متخصص در این امر بپردازد.


منابع و توضیحات:
(1)- مك لوهان،درآمدی بر جامعه شناسی رادیو.نوشته دكتر حسن خجسته
(2)- اگرچه رادیوی طنز در تعریف رادیوهای تخصصی نمی گنجد اما به دلیل اهمیت موضوع در جامعه امروز و نیاز این رسانه به نیروهای متخصص در طنز از اصطلاح “رادیوی تخصصی ” استفاده شد.(توضیح نویسنده)
(3)- این روزها اصطلاح طنز فاخر به شدت رواج یافته ،اما به شخصه به عنوان نویسنده و پزوهشگر و تهیه كننده در این حوزه هیچ قالب تعریفی از این طنز (طنز فاخر)در هیچ یك از تعاریف طنز دنیا نیافتم.گویا این اصطلاحی جدید است كه برای اهداف خاصی (در جهت تخریب طنز) !استفاده می شود.(توضیح نویسنده)
(4)- برای كشف این آمار سری به سایت های تخصصی روانشناسی و جامعه شناسی و وزارت بهداشت بزنید.
(5) طنز كلمه‌ای عربی است و در اصل به معنی فسوس كردن و بركسی خندیدن است. در قدیم بیشتر معنای طعنه و سخن به رموز گفتن و ناز را از آن استخراج می‌كردند.
استعمال این كلمه در معنای و اصطلاحی امروز آن كاربرد جدیدی است و به فارسی معاصر مربوط می‌شود. از دوره‌ی مشروطیت كه شعرا و نویسندگان به اجتماع و اصلاح و ارشاد مردم روی آوردند طنز نویسی با شكل و معنای جدید از اسباب این كار شد. اما بعضی نیز اعتقاد دارند كه شروع رایج شدن لفظ طنز به معنای امروزی مربوط به دهه‌ی بیست است كه بعضی بزرگان ادب به خاط تفكیك و تمز طنز از هجویه های زشت رایج در مطبوعات اصطلاح طنز را باب كردند»
اما در كل طنز به تمام آثاری اطلاق می شود كه در آنها با استفاده از انواع فنون رایج ادبی و هنری، معایب و مفاسد اجتماعی به طعن و تمسخر گرفته شود. در طنز برخلاف كمدی كه غایت و هدف ان خنده است، خندیدن وسیله ای است برای بیان مطلب است.

(برگرفته از مقاله طنز :خنده متفكر -نویسنده مریم قاسمی.برگزیده جشنواره طنز) / طنز در رادیو

منبع: وبسایت تحلیلی، انتقادی،جامعه فرهنگی و هنری ایران «هنرلند» www.honarland.ir

✅ goo.gl/fFrzRv