اعجاز ایجاز؛ نگاهی بر شعر طنز فرانو
نویسنده: بنیامین نوری
شعر طنز فرانو چیست؟
اسماعیل امینی شعر فرانو را این‌گونه معرفی می‌كند:
«گونه‌ای از شعر كوتاه منثور است با زبان ساده و برخی از ظرافت‌های زبانی و اشارات طنزآمیز.»
نام «فرانو» را اكبر اكسیر برگزیده، او دراین‌باره می‌گوید:
«با اجازه می‌خواهم برای شعر دهه هشتاد و آینده شعر معاصر یك نام پیشنهاد كنم به نام فرانو، به معنی فراتر از نو.»
معروف‌ترین شعری كه در این قالب سروده شده، اثر خود اكبر اكسیر است:
بهزیستی نوشته بود:
شیر مادر، مهر مادر، جانشین ندارد
شیر مادر نخورده، مهر مادر پرداخت شده
پدر یك گاو خرید
و من بزرگ شدم
اما هیچ‌كس حقیقت مرا نشناخت
جز معلم عزیز ریاضی‌ام
كه همیشه می‌گفت:
گوساله، بتمرگ!
مهم‌ترین ویژگی‌های شعر طنز فرانو:
فرانو شعری كوتاه است.
1. وزن ندارد. (البته اگر وزن و هارمونی داشته باشد اشكالی ندارد.)
2. زبانش محاوره و ساده است. (نیازی به لغت‌نامه ندارد.)
3. از نظر زبانی طنز و جد را توأمان با هم و گاهی جدا دارد.
4. از تمام تمهیدات لفظی و معنوی حق دارد به طرز ماهرانه و زیرپوستی بهره ببرد، مثل ایهام، كژتابی، تعقیدات زبانی كه طنزآور باشد و…
5. سوژه فرانو موضوعات ملموس اطراف خودمان است هر چند پیش پا افتاده.
6. استفاده به جا و شاعرانه از محاورات عامه، مَثَل‌ها و متل‌ها و اصطلاحات روز و فرهنگ عامه.
7. می‌تواند از تركیب‌های وارونه به شرط این كه فضای زیباتری را خلق كند استفاده كند، مثلاً توپ پنجره نشكند، پنجره توپ را بشكند!
8. فرانو نیازی به سناریونویسی ندارد. موضوعش اتفاقی است.
9. در فرانو یا شروع شعر باید ضربه بزند یا پایان‌بندی شعر.
10. شعر فرانو، بازی با كلمات، كاریكلماتور و جوك نیست، فرق ظریفی با این سه مقوله دارد كه با مختصر لغزش و غفلت از دست خواهد رفت. (در ادامه مفصل به این نكته خواهیم پرداخت.)
11. فرانو دعوتی است به آزاد اندیشیدن و آزاد نگریستن.
12. فرانو یك واژه است و ترجمه پست مدرن نیست.
13. با به‌كارگیری یك یا دو قسمت از این موارد در یك تكه شعر نمی‌توان مدعی سرودن شعر فرانو بود؛ دستكاری یك كاریكلماتور / دستیابی به یك طنز موقعیت ركیك كه در اصل هجو است / یا لطیفه‌های جمله‌سازی جدید.
14. فرانو بر خلاف انواع شعر پیش از آنكه نوشتنی باشد، خواندنی است.
15. كاشف فرانو یك فرد یا جریان ادبی خاص نیست.
16. شعر فرانو اولین بار كه خوانده شد باید حالات زیر را در مخاطب ایجاد كند:
17. در قرائت اول: الف) لبخندی مشكوك به ریشخند. ب) درخواست تكرار قرائت.
18. در قرائت دوم: الف) به فكر فرو رفتن. ب) تأیید شعر.
19. در فرانو خبری از مضامین عاشقانه و دوم شخص مفرد مؤنث نیست.
2. در فرانو جایی برای تعهدات مذهبی و سیاسی‌بازی وجود ندارد.
21. فرانو بعد از عرضه باید هر دو طیف عام و خاص را قانع كند.
تفاوت بین كاریكلماتور و فرانو چیست؟
1. در فرانو خبری از سیاسی‌بازی و مضامین عاشقانه نیست ولی كاریكلماتور محدودیتی برای موضوع و مضامین ندارد. اتفاقاً ما كاریكلماتورهای عاشقانه زیادی داریم:
«قلبم را با قلبت میزان می‌كنم.» (پرویز شاپور)
«به دلم آمد می‌آیی، آمدی، دلم رفت.» (مهدی فرج‌اللهی)
«قول می‌دهم دیگر از تو چشم برندارم، بیا دوباره برویم طباخی.» (طاهر نیك آزاد)
2. ظاهر كایكلماتور خیلی كوتاه‌تر از فرانو است.
3. نوشتن فرانو كاملاً اتفاقی است و باید بدون سناریونویسی خلق می‌شود اما كاریكلماتور هم به صورت اتفاقی و هم به شكل فعال نوشته می‌شود.
4. كاریكلماتور یك چیزی بین جمله قصار و شعر است ولی فرانو یك قالب شعری است.
برخی ادامه‌دهندگان فرانو:
منصور بنی‌مجیدی
داوود ملك‌زاده
محمد رضایی
حمیدرضا اقبال‌دوست
حامد اشرف زارعی
حسین مقدسی‌نیا
حسین ابراهیمی
سه شعر از ادامه‌دهنگان شعر فرانو:
1. با زن‌ها باید از روبه‌رو حرف زد
مثل یك مرد
چشم در چشم
محكم ایستاد و گفت:
«چشم!»
(حسین ابراهیمی)
2. با احترام وارد مجلس شد
احترامش را نگه داشتند
خودش را با اردنگی انداختند بیرون!
مجلس زنانه بود!
(حسین مقدسی‌نیا)
3. سر خورده شده بودم
اهمیت ندادم
.
.
.
تا ته خورده شدم
(حامد اشرف زارعی)
چگونه شعر طنز فرانو بنویسیم؟
خود اكبر اكسیر می‌گوید:
«والا نه كلاس می‌خواهد، نه كارگاه می‌خواهد، نه رفتن پیش اساتید بزرگوار، نه ریش بزی و نه عینك بوف كوری!»
به نظرم برای نوشتن شعر فرانو بهتر است تا می‌توانید شعر فرانو بخوانید. برای شروع هم كتاب‌های اكبر اكسیر گزینه‌های خوبی‌اند. دیگر خواندن و نوشتن با خودتان، شما را به خیر و ما را به سلامت.
با تشكر از نوشته‌های:
اكبر اكسیر
منصور بنی‌مجیدی
دكتر یحیی طالبیان
فاطمه تسلیم جهرمی
