«شوخ‌طبعی در آثار سنایی» اثر حرمت مصلح رشت‌آبادی است که از دیدگاه فرمالیست‌ها و ساختارگرایان به بررسی آثار این شاعر پرداخته شده است.

کتاب «شوخ‌طبعی در آثار سنایی» 194 صفحه است و با شمارگان 500 نسخه، سال 1397 از سوی انتشارات نگار کمال چاپ شده‌است.



مقدمه این کتاب با عنوان «شعر ترجمان روح انسان و هنری زبانی» و به قلم دکتر«علی‌اکبر کمالی‌نهاد» نوشته شده‌است.

در بخشی از این مقدمه آمده است که: با تاملی در تاریخ شعر و متون ادب فارسی در قرن ششم تا هشتم می‌توان دریافت که کاربرد مطایبه و شوخ طبعی در بیشتر اشکال استفاده می‌شده و در این دوره نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی موجب گسترش ادبیات تعلیمی و نفوذ هرچه بیشتر عرفان و تزکیه اخلاقی شده است.

سنایی با شگردها و تاکتیک‌های متنوعی متناسب با موقعیت و اقتضای کلام شوخ‌طبعی را چاشنی سخنش کرده و از مطایبه ، طنز، هجو، هزل، طعنه، تمثیل طنزآمیز، کاریکماتور، حکایات تمثیلی شوخ‌مابانه، گفت و گوی ظریف بهره جسته است.



گونه‌های شوخ‌طبعی به‌کار رفته در سخن سنایی، کاربرد طنزهای اجتماعی، مذهبی، موقعیتی و بیانی، کاریکماتورو کنایه‌های طنزآمیز با بسامد بالا است و دقت در نوع بیان و لحن کلام و بهره‌گیری از لحن طنزآمیز و بیان همراه با نیشخند نسبت به دیگر شیوه‌ها مطایبه در سخن سنایی بیشتر آمده است.



کتاب حاضر شامل چهار فصل است که نویسنده در فصل نخست آن کوشیده سنایی و جایگاه شعری او را به مخاطب معرفی کند، شرح زندگینامه سنایی، معرفی آثار و سبک این شاعر ، ساحت‌های وجودی شعر و جنبه‌های تاریک آثار این شاعر، کنکاش در مدار خاکستری و مواضع روشن آثار سنایی، نگاهی به شاکله عصر زیستی و روابط اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه و جایگاه سنایی در تاریخ شعر فارسی از جمله مطالبی است که در این بخش ارایه شده است.



در فصل دوم این کتاب، شوخ‌طبعی و اشکال مختلف آن از زبان ادب و نظریه فرمالیست‌های روسی و ساختارگریان بررسی شده‌است و با بیان تقسیم‌بندی شعر از نظر معنا، ماهیت و اغراض، کوشیده شده است که انواع شوخ‌طبعی ، چگونگی مطایبه‌آمیز بودن متن، نظریه‌های رایج در متون مطایبه‌ای، اهمیت و ارزش شوخ‌طبعی، نقش خنده و لبخند، انگیزه‌های روانی، اجتماعی ، سیاسی و هنری شوخ طبعی و شرح لطیفه، جوک، کمدی، طعنه کنایه‌ای شرح داده شود و نویسنده فرآیند ارتباطی، نقش پیام و انواع هنجارگریزی و قاعده افزایی را توضیح داده است.



فصل سوم این کتاب به شرح نمونه‌هایی از آثار سنایی با چاشنی شوخ‌طبعی پرداخته و کوشیده است تا طنز اجتماعی، مذهبی و موقعیتی، هزل، انگیزه‌های شخصی و تفننی در کنار اهداف تعلیمی این شاعر را عنوان کند.

ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (473–545 قمری)، شاعر و عارف برجسته و از بزرگ‌ترین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی در سده پنجم هجری است.

قصاید، غزلیات، رباعیات، قطعات و مفردات سنایی در در قالب دیوان اشعار این شاعر منتشر شده و حدیقه الحقیقه، طریق‌التحقیق، سیرالعباد الی المعاد، کارنامه بلخ، عشق‌نامه، عقل‌نامه و مکاتیب از دیگر آثار ایشان است.


دفتر طنز حوزه هنری