شوخ طبعی در آثار سنایی

«شوخ‌طبعی در آثار سنایی» اثر حرمت مصلح رشت‌آبادی است كه از دیدگاه فرمالیست‌ها و ساختارگرایان به بررسی آثار این شاعر پرداخته شده است.

كتاب «شوخ‌طبعی در آثار سنایی» 194 صفحه است و با شمارگان 500 نسخه، سال 1397 از سوی انتشارات نگار كمال چاپ شده‌است.



مقدمه این كتاب با عنوان «شعر ترجمان روح انسان و هنری زبانی» و به قلم دكتر«علی‌اكبر كمالی‌نهاد» نوشته شده‌است.

در بخشی از این مقدمه آمده است كه: با تاملی در تاریخ شعر و متون ادب فارسی در قرن ششم تا هشتم می‌توان دریافت كه كاربرد مطایبه و شوخ طبعی در بیشتر اشكال استفاده می‌شده و در این دوره نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی موجب گسترش ادبیات تعلیمی و نفوذ هرچه بیشتر عرفان و تزكیه اخلاقی شده است.

سنایی با شگردها و تاكتیك‌های متنوعی متناسب با موقعیت و اقتضای كلام شوخ‌طبعی را چاشنی سخنش كرده و از مطایبه ، طنز، هجو، هزل، طعنه، تمثیل طنزآمیز، كاریكماتور، حكایات تمثیلی شوخ‌مابانه، گفت و گوی ظریف بهره جسته است.



گونه‌های شوخ‌طبعی به‌كار رفته در سخن سنایی، كاربرد طنزهای اجتماعی، مذهبی، موقعیتی و بیانی، كاریكماتورو كنایه‌های طنزآمیز با بسامد بالا است و دقت در نوع بیان و لحن كلام و بهره‌گیری از لحن طنزآمیز و بیان همراه با نیشخند نسبت به دیگر شیوه‌ها مطایبه در سخن سنایی بیشتر آمده است.



كتاب حاضر شامل چهار فصل است كه نویسنده در فصل نخست آن كوشیده سنایی و جایگاه شعری او را به مخاطب معرفی كند، شرح زندگینامه سنایی، معرفی آثار و سبك این شاعر ، ساحت‌های وجودی شعر و جنبه‌های تاریك آثار این شاعر، كنكاش در مدار خاكستری و مواضع روشن آثار سنایی، نگاهی به شاكله عصر زیستی و روابط اجتماعی و سیاسی حاكم بر جامعه و جایگاه سنایی در تاریخ شعر فارسی از جمله مطالبی است كه در این بخش ارایه شده است.



در فصل دوم این كتاب، شوخ‌طبعی و اشكال مختلف آن از زبان ادب و نظریه فرمالیست‌های روسی و ساختارگریان بررسی شده‌است و با بیان تقسیم‌بندی شعر از نظر معنا، ماهیت و اغراض، كوشیده شده است كه انواع شوخ‌طبعی ، چگونگی مطایبه‌آمیز بودن متن، نظریه‌های رایج در متون مطایبه‌ای، اهمیت و ارزش شوخ‌طبعی، نقش خنده و لبخند، انگیزه‌های روانی، اجتماعی ، سیاسی و هنری شوخ طبعی و شرح لطیفه، جوك، كمدی، طعنه كنایه‌ای شرح داده شود و نویسنده فرآیند ارتباطی، نقش پیام و انواع هنجارگریزی و قاعده افزایی را توضیح داده است.



فصل سوم این كتاب به شرح نمونه‌هایی از آثار سنایی با چاشنی شوخ‌طبعی پرداخته و كوشیده است تا طنز اجتماعی، مذهبی و موقعیتی، هزل، انگیزه‌های شخصی و تفننی در كنار اهداف تعلیمی این شاعر را عنوان كند.

ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی یا حكیم سنایی (473–545 قمری)، شاعر و عارف برجسته و از بزرگ‌ترین شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی در سده پنجم هجری است.

قصاید، غزلیات، رباعیات، قطعات و مفردات سنایی در در قالب دیوان اشعار این شاعر منتشر شده و حدیقه الحقیقه، طریق‌التحقیق، سیرالعباد الی المعاد، كارنامه بلخ، عشق‌نامه، عقل‌نامه و مكاتیب از دیگر آثار ایشان است.


دفتر طنز حوزه هنری